Cách Lắp Đặt Van Bướm Đúng Kỹ Thuật [Hướng Dẫn Chi Tiết]

Hiểu đúng cách lắp đặt van bướm không chỉ giúp hệ thống vận hành ổn định mà còn kéo dài tuổi thọ thiết bị và hạn chế rủi ro kỹ thuật. Dù là van bướm tay gạt, tay quay, điều khiển điện hay khí nén, mỗi loại đều có yêu cầu lắp đặt riêng, đòi hỏi người thi công cần nắm rõ các bước thực hiện và lưu ý quan trọng.

Tại Van Bảo Tín, mặc dù chúng tôi không trực tiếp thi công hay lắp đặt van, nhưng với hơn 13 năm kinh nghiệm tư vấn kỹ thuật cho hàng trăm khách hàng trong ngành cơ điện, cấp thoát nước và công nghiệp, chúng tôi hiểu rõ các tiêu chí chọn van phù hợp và những lỗi lắp đặt thường gặp. Bài viết này được chia sẻ nhằm giúp bạn – dù là kỹ sư, nhà thầu hay người mới bắt đầu – có cái nhìn tổng thể và thao tác đúng khi làm việc với van bướm.

Chuẩn bị trước khi lắp đặt van bướm

Để việc lắp đặt diễn ra suôn sẻ, đúng kỹ thuật và tránh sai sót đáng tiếc, việc chuẩn bị đầy đủ ngay từ đầu là cực kỳ quan trọng. Dưới đây là những dụng cụ, vật tư cần thiết và những hạng mục công việc quan trọng cần làm trước khi bắt tay vào lắp van bướm.

Khâu chuẩn bị chỉ chiếm khoảng 20% thời gian nhưng lại quyết định đến 80% độ an toàn và hiệu quả của toàn bộ quá trình lắp đặt. Đừng bỏ qua bước này vì nghĩ nó đơn giản – thực tế, đây là “bảo hiểm rủi ro” tốt nhất cho bạn và hệ thống.

Chuẩn bị dụng cụ và vật tư cần thiết

• Van bướm: Chắc chắn rồi, nhưng cần kiểm tra đúng model, kích thước, loại điều khiển.
• Mặt bích: Phải phù hợp tiêu chuẩn với loại van (JIS, BS, ANSI…)
• Gioăng làm kín: Dùng đúng vật liệu (EPDM, PTFE, kim loại…) tùy theo môi chất và áp lực.
• Bu lông – đai ốc – vòng đệm: Đúng số lượng và kích cỡ.
• Dụng cụ lắp đặt: Cờ lê, mỏ lết, thước đo, máy hàn (nếu cần), dụng cụ siết bu lông lực chính xác.
• Thiết bị nâng đỡ: Với van lớn, cần palang hoặc tời để định vị an toàn.
• PPE – đồ bảo hộ: Găng tay, kính, giày chống trượt, mũ bảo hộ. Đây không chỉ là khuyến nghị mà là bắt buộc để đảm bảo an toàn cho người thao tác.

Các hạng mục công việc cần thực hiện

Kiểm tra thông số kỹ thuật và độ tương thích

• Kiểm tra thông số van: DN, PN, vật liệu thân – gioăng – đĩa van có phù hợp với đường ống, môi chất, nhiệt độ không?
• Kiểm tra hệ thống đường ống: Đo kích thước, kiểm tra độ đồng tâm và tiêu chuẩn mặt bích.
• Xác nhận chất liệu gioăng: Nếu dùng cho nước sạch, EPDM là ổn. Nếu dùng hóa chất, bạn cần PTFE hoặc kim loại.

Vệ sinh đường ống và kiểm tra tình trạng van

• Dùng khí nén hoặc dung dịch chuyên dụng để làm sạch hoàn toàn bụi, cặn, vật cản trong ống.
• Tuyệt đối không để dị vật làm kẹt cánh van – lỗi phổ biến nhưng dễ bị bỏ qua.
• Kiểm tra lại van trước lắp: không nứt vỡ, gioăng không biến dạng, trục không kẹt.

Chọn vị trí lắp đặt phù hợp

• Vị trí phải dễ tiếp cận để kiểm tra – bảo trì về sau
• Ưu tiên lắp theo phương thẳng đứng với van lớn để giảm tải trục
• Tránh lắp quá sát máy bơm – nên có đoạn ống đệm ngắn để tránh va chạm cánh van
• Căn chỉnh ống thẳng trục tuyệt đối, tránh lực vặn làm biến dạng mặt bích

Đảm bảo an toàn trước khi thi công

• Ngắt toàn bộ áp lực trong đường ống (xả sạch nước, khí…)
• Với van điều khiển điện: ngắt nguồn điện hoàn toàn, thực hiện đúng quy trình Lockout – Tagout
• Kiểm tra và chuẩn bị đầy đủ thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE)

Cách lắp đặt van bướm (Hướng dẫn từng bước)

Các bước lắp đặt chung

Dù là van bướm tay gạt, tay quay hay điều khiển điện – và bất kể kiểu kết nối là wafer, lug hay mặt bích – thì quy trình lắp đặt đều tuân theo một số nguyên tắc kỹ thuật chung. Đây là phần quan trọng quyết định khả năng làm kín, độ bền và tính an toàn khi vận hành van.

Dưới đây là các bước lắp đặt cơ bản, áp dụng cho hầu hết các loại van bướm:

Bước 1: Định vị van và gioăng làm kín

• Đặt van bướm vào đúng vị trí giữa hai mặt bích đã chuẩn bị sẵn trên đường ống.
• Đảm bảo các lỗ bu lông trên mặt bích và thân van khớp hoàn toàn.
• Với van kiểu mặt bích, bạn cần chèn hai gioăng làm kín ở hai bên.
• Với van wafer, gioăng thường được tích hợp sẵn – chỉ cần căn chỉnh đúng.

Bước 2: Cố định tạm thời bằng bu lông

• Sau khi căn chỉnh đúng vị trí, dùng bu lông lắp tạm để giữ van ổn định.
• Không siết quá chặt ở bước này. Mục tiêu là cố định nhẹ để có thể điều chỉnh linh hoạt nếu cần.

Bước 3: Kiểm tra hành trình đĩa van

• Trước khi siết chặt hoàn toàn, hãy thử đóng – mở đĩa van thủ công vài lần.
• Đảm bảo đĩa van không bị kẹt, không cọ sát vào mặt bích hay gioăng.

Bước 4: Siết bu lông hoàn chỉnh

Tiến hành siết chặt bu lông theo thứ tự hình chữ thập hoặc đối xứng.

Lực siết nên chia làm 3 giai đoạn:

1. Siết tạm đều tay
2. Siết trung bình (khoảng 60% lực cuối)
3. Siết hoàn tất (đạt lực tiêu chuẩn kỹ thuật)

Bước 5: Vận hành thử lần cuối

• Mở hoàn toàn rồi đóng lại van để kiểm tra hành trình mượt mà
• Kiểm tra bằng mắt thường xem có rò rỉ ở mặt bích, hoặc âm thanh bất thường khi vận hành

Nếu mọi thứ trơn tru – bạn đã hoàn thành phần lắp cơ bản rồi đấy!

Cách lắp đặt van bướm kiểu Wafer/Lug

Van bướm Wafer và Lug là hai dòng van có thiết kế phổ biến, đặc biệt ở các hệ thống đường ống dân dụng và công nghiệp vừa & nhỏ. Cả hai loại đều được kẹp trực tiếp giữa hai mặt bích mà không cần hàn mặt bích, giúp rút ngắn thời gian lắp đặt và dễ thay thế.

Tuy nhiên, để lắp đúng kỹ thuật và đảm bảo khả năng làm kín, bạn cần tuân thủ một số điểm đặc thù dưới đây:

Bước 1: Kiểm tra và làm sạch

• Làm sạch đường ống, mặt bích và thân van
• Đảm bảo không còn bụi, cặn, hoặc vật cản trên gioăng (với van wafer, gioăng thường đã tích hợp sẵn)

Bước 2: Định vị van

• Đặt van vào chính giữa hai mặt bích
• Căn chỉnh sao cho các lỗ bu lông khớp hoàn toàn với thân van
• Kiểm tra hướng dòng chảy (nếu có mũi tên chỉ hướng) và tư thế lắp đặt

Bước 3: Cố định tạm thời

• Chèn bu lông qua các lỗ (Wafer) hoặc lắp từng bu lông vào tai ren (Lug)
• Siết nhẹ tay để giữ van cố định, chưa cần siết lực mạnh

Bước 4: Kiểm tra hành trình đĩa van

• Thử thao tác đóng/mở bằng tay
• Đảm bảo đĩa van không cọ vào mặt bích
• Nếu phát hiện kẹt, cần tháo ra và căn chỉnh lại

Bước 5: Siết bu lông hoàn chỉnh

• Siết theo thứ tự chéo/đối xứng để lực phân bố đều
• Siết từng lượt: nhẹ → trung bình → đủ lực tiêu chuẩn
• Với van Lug, nên siết hai bên luân phiên để tránh lệch tâm

Bước 6: Vận hành thử

• Thử mở/đóng van hoàn toàn 2–3 lần
• Quan sát có rò rỉ tại mép van hoặc bu lông không
• Nghe thử có tiếng cọ, kẹt hay bất thường không

Các bước lắp đặt van bướm kiểu mặt bích

Van bướm mặt bích là loại van có thiết kế hai đầu mặt bích dày, thường sử dụng trong các hệ thống chịu áp cao, đường ống lớn hoặc nơi yêu cầu kết nối chắc chắn và tháo lắp nhiều lần.

Khác với van kiểu Wafer hoặc Lug, cách lắp đặt van bướm mặt bích có thể liên quan đến hàn mặt bích vào đường ống, nên cần độ chính xác cao hơn và tuân thủ quy trình chặt chẽ để tránh hỏng gioăng, rò rỉ hoặc kẹt đĩa van.

Quy trình lắp đặt van bướm kiểu mặt bích chi tiết:

Bước 1: Định vị van và gioăng làm kín

• Đặt van bướm vào giữa hai mặt bích đã hàn sẵn hoặc chờ hàn.
• Chèn 2 gioăng làm kín (cao su, PTFE, kim loại…) ở hai bên van.
• Đảm bảo lỗ bu lông của mặt bích, van và gioăng khớp tuyệt đối – tránh lệch tâm, vì lệch nhỏ cũng đủ gây rò hoặc kẹt van.

Bước 2: Cố định tạm thời bằng bu lông

• Chèn bu lông vào các lỗ và siết tạm nhẹ tay, theo thứ tự chéo/đối xứng.
• Mục tiêu: giữ van tại chỗ nhưng vẫn có thể điều chỉnh.
• Không siết chặt ngay để tránh làm biến dạng gioăng hoặc đĩa van bị cọ mép.

Bước 3: Hàn điểm mặt bích (nếu cần)

• Dùng phương pháp hàn chấm nhẹ để cố định mặt bích vào ống.
• Mục đích: giữ định vị ổn định mà không làm nóng van – tránh cháy hỏng gioăng.

Tuyệt đối không hàn hoàn chỉnh khi van còn đang nằm giữa hai mặt bích.

Bước 4: Tháo van trước khi hàn hoàn chỉnh

• Sau khi hàn điểm, tháo toàn bộ van và gioăng ra khỏi mặt bích.
• Tiến hành hàn hoàn chỉnh các mối nối mặt bích vào đường ống.

Đây là bước quan trọng giúp bảo vệ gioăng và thân van khỏi nhiệt độ cao trong quá trình hàn.

Bước 5: Lắp lại van và căn chỉnh

• Khi mối hàn đã nguội hoàn toàn, đưa van vào lại vị trí giữa hai mặt bích.
• Chèn lại gioăng đúng vị trí.
• Căn chỉnh toàn bộ sao cho đồng tâm, không lệch đĩa, không nghiêng trục.

Bước 6: Siết bu lông hoàn chỉnh theo thứ tự kỹ thuật

• Siết theo thứ tự chéo/đối xứng, thường theo hình chữ thập.
• Chia làm 3–4 lượt siết:

1. Lượt 1: Siết tạm tay
2. Lượt 2: Siết khoảng 50–60% lực
3. Lượt 3: Siết đủ lực theo torque tiêu chuẩn
4. Lượt 4: Kiểm tra lại toàn bộ và siết đều nếu có chênh lệch

Nếu có, sử dụng cờ lê lực (torque wrench) để đảm bảo siết đúng lực và đều nhau giữa các bu lông.

Bước 7: Vận hành thử van

Mở – đóng van hoàn toàn nhiều lần để kiểm tra hành trình.

Kiểm tra:

• Có tiếng cọ hay kẹt không?
• Có rò rỉ ở mặt bích không?
• Tay quay/tay gạt vận hành có nhẹ nhàng?

Cách lắp đặt van bướm điều khiển điện, khí nén

Van bướm điều khiển điện hoặc khí nén đang ngày càng được sử dụng rộng rãi trong các hệ thống tự động hóa công nghiệp, nhờ khả năng đóng/mở từ xa, chính xác, và tiết kiệm nhân công.

Tuy nhiên, cách lắp đặt các loại van bướm này phức tạp hơn so với van cơ vì ngoài phần cơ khí, bạn cần đấu nối tín hiệu điều khiển đúng chuẩn và đảm bảo an toàn điện – khí tuyệt đối.

Lắp đặt cơ khí giống các bước chung

• Về mặt cơ khí, việc lắp van bướm điều khiển tương tự như van tay quay hoặc tay gạt.
• Có thể là kiểu wafer, lug hoặc mặt bích, tùy vào thiết kế.
• Lưu ý: Khi lắp van điều khiển, nên chừa không gian rộng hơn phía trên đầu van để thuận tiện cho thao tác kỹ thuật về sau (bảo trì, kiểm tra tín hiệu…).

Đảm bảo an toàn trước khi đấu nối

• Ngắt hoàn toàn nguồn điện hoặc nguồn khí trước khi thi công.
• Nếu hệ thống có áp lực, cần xả hết áp suất trong đường ống.
• Áp dụng quy trình Lockout – Tagout để đảm bảo an toàn cho kỹ thuật viên.

Đấu nối van điều khiển điện

Sử dụng dây dẫn đúng tiết diện theo thông số nhà sản xuất (thường ≥1.5 mm² cho van điện thông dụng).

Tuân thủ sơ đồ đấu nối đi kèm theo actuator.

• Van ON/OFF: thường dùng 3 dây (nguồn, tín hiệu mở, tín hiệu đóng).
• Van điều khiển tuyến tính: thêm dây tín hiệu analog (4–20mA hoặc 0–10V).

Sau khi đấu dây:

• Kiểm tra siết chặt các đầu terminal
• Đảm bảo không có dây trần, rò rỉ hoặc chạm chập
• Đóng nắp kín actuator, giữ tiêu chuẩn chống bụi/nước (IP65 trở lên)

Lưu ý: Van điện chỉ nên đấu nối bởi kỹ thuật viên đã được huấn luyện. Lỗi nhỏ như đấu nhầm dây hoặc không nối tiếp địa có thể gây chập cháy, sai hành trình hoặc chết bộ điều khiển.

Đấu nối van điều khiển khí nén

1. Kết nối van với ống dẫn khí nén (thường là 6mm hoặc 8mm) bằng co nối nhanh
2. Đảm bảo nguồn khí sạch, ổn định, đúng áp suất khuyến nghị (thường 3–7 bar)
3. Kiểm tra rò rỉ đầu nối bằng xà phòng (bong bóng khí nếu có rò)
4. Van khí nén thường đi kèm bộ điều khiển hành trình (positioner) hoặc van điện từ – bạn cần:

• Cấp nguồn cho coil (24VDC, 220VAC tùy loại)
• Kiểm tra tín hiệu điện điều khiển (từ PLC, DCS hoặc công tắc tay)

Kiểm tra hành trình van sau khi đấu nối

• Gửi tín hiệu điều khiển để test hành trình van đóng – mở
• Quan sát độ chính xác, thời gian phản hồi và tiếng ồn (nếu có)
• Với van tuyến tính: kiểm tra góc mở theo tín hiệu analog
• Nếu thấy hành trình không đủ (ví dụ van chỉ mở 70%), cần kiểm tra lại cấu hình hành trình hoặc nguồn điều khiển

Đề xuất từ Van Bảo Tín

• Trước khi đưa vào vận hành chính thức, nên chạy test khô (không áp) để kiểm tra logic tín hiệu.
• Với môi trường ẩm hoặc bụi, hãy chọn actuator đạt chuẩn IP67 trở lên để tăng độ bền.
• Nếu dùng trong hệ thống quan trọng (hóa chất, dầu khí…), nên trang bị thêm bộ phản hồi vị trí (limit switch) để giám sát hành trình van theo thời gian thực.

Hướng dẫn bảo trì, bảo dưỡng van bướm

Van bướm, dù là loại tay gạt, tay quay hay điều khiển điện/khí nén, đều cần được bảo trì định kỳ để đảm bảo vận hành ổn định, tránh kẹt, rò rỉ và kéo dài tuổi thọ thiết bị. Việc này thường bị bỏ qua trong thực tế – cho đến khi van hỏng, gây gián đoạn dây chuyền hoặc chi phí sửa chữa cao.

Vì vậy, hãy bảo trì, bảo dưỡng van bướm thường xuyên, định kỳ theo các bước sau:

Tần suất bảo trì khuyến nghị

• 3 – 6 tháng/lần: đối với hệ thống hoạt động liên tục hoặc môi chất ăn mòn.
• 6 – 12 tháng/lần: với hệ thống thông thường, môi trường sạch, áp suất thấp.

Tần suất có thể điều chỉnh tùy theo khuyến nghị từ nhà sản xuất và điều kiện thực tế tại công trình.

Các bước bảo trì van bướm cơ bản

1. Vệ sinh tổng thể

• Lau sạch bụi bẩn bám ngoài thân van và bộ truyền động (tay quay, actuator)
• Dùng khí nén hoặc chổi mềm để làm sạch bụi trong các rãnh, đặc biệt ở phần trục và đĩa van

2. Kiểm tra gioăng làm kín

• Quan sát gioăng xem có bị mài mòn, nứt, biến dạng hoặc lão hóa không
• Nếu phát hiện hư hỏng, cần thay gioăng bằng loại đúng vật liệu và kích thước với môi chất sử dụng

3. Bôi trơn trục và cơ cấu truyền động

• Tra dầu mỡ chuyên dụng cho các vị trí: trục quay, bánh răng, cơ cấu vô lăng
• Với van điện/khí: kiểm tra các khớp nối và trục của actuator có cần bôi trơn hay không (tùy loại)

Tuyệt đối không dùng mỡ bôi trơn loại dùng cho xe máy hoặc công nghiệp nặng – có thể không tương thích với cao su, teflon hoặc làm ảnh hưởng đến môi chất.

4. Vận hành thử

• Đóng mở van hoàn toàn ít nhất 2 lần, kiểm tra độ mượt và không có điểm kẹt
• Nếu van điều khiển: gửi tín hiệu ON/OFF hoặc analog để kiểm tra hành trình và phản hồi

Kiểm tra đặc biệt với van điều khiển điện/khí nén

• Kiểm tra dây tín hiệu có bị oxy hóa, lỏng terminal, đứt ngầm hay không
• Đảm bảo nắp actuator vẫn kín, đúng chuẩn chống bụi/chống nước (IP65+)
• Với van khí nén: kiểm tra lọc khí, co nối nhanh, ống hơi có rò hoặc tắc không

Kết luận

Việc lắp đặt van bướm đúng kỹ thuật không chỉ giúp hệ thống vận hành an toàn và hiệu quả, mà còn giảm thiểu nguy cơ rò rỉ, hư hỏng và chi phí bảo trì về sau. Từ bước chuẩn bị, lựa chọn loại van phù hợp (wafer, lug, mặt bích), đến quá trình lắp đặt và đấu nối với bộ điều khiển điện/khí, mỗi chi tiết đều có ảnh hưởng trực tiếp đến tuổi thọ và hiệu suất thiết bị.

Ngoài ra, bảo trì định kỳ cũng là chìa khóa để van luôn vận hành ổn định trong môi trường công nghiệp phức tạp. Dù bạn là kỹ sư, nhà thầu hay đơn vị vận hành, việc nắm chắc kiến thức và quy trình chuẩn sẽ giúp tiết kiệm rất nhiều thời gian và chi phí trong dài hạn.

Tại Van Bảo Tín, chúng tôi chuyên cung cấp:

• Van bướm tay gạt, tay quay, điều khiển điện/khí nén
• Đầy đủ tiêu chuẩn JIS, BS, ANSI
• Tư vấn chọn van theo môi chất, áp suất và điều kiện lắp đặt thực tế

Bạn cần tư vấn kỹ thuật hoặc báo giá nhanh? Đừng ngần ngại liên hệ:

• TP.HCM: Hotline: 0932 059 176 – Email: kinhdoanh@thepbaotin.com
• Bắc Ninh: Hotline: 0931 339 176 – Email: mb@thepbaotin.com